Święty Graal nie istnieje

Jesteśmy w tym specyficznym momencie, w którym na rynku kapitałowym naprawdę trudno zarobić. Doświadczenie uczy, że to czas, gdy pojawiają się różne „nadzwyczajne okazje”, które oferują łatwy i pozbawiony ryzyka zarobek. Obserwujecie już takie zjawisko?

Jakub Strysik: „Nadzwyczajne okazje” pojawiają się na rynku zawsze, niezależnie od koniunktury, ale oczywiście w takich momentach jak obecnie jest ich więcej, a przede wszystkim ludzie łatwiej dają się nabrać. Śledzimy sytuację również pod tym kątem. Nie mamy wprawdzie żadnego wyspecjalizowanego narzędzia, ale gęsta sieć naszych doradców pracujących na terenie całego kraju powoduje, że spływają do nas informacje o podejrzanych, a przynajmniej wzbudzających wątpliwości ofertach.

Jędrzej Janiak: Ludzie zawsze poszukują Świętego Graala, ale w trudnych okresach na rynku intensyfikują poszukiwania okazji do zarobku. Bo jaką mamy sytuację na rynku? Na akcjach bardzo trudno obecnie zarobić, depozyty bankowe wahają się między 5 a 7%, obligacje skarbowe dobiły do 8%, a tymczasem inflacja wynosi 15,6%. Tak więc ludzie nie dość, że na wypracowanym przez siebie kapitale nie zarabiają, to jeszcze realnie dużo tracą. Nikt nie lubi tracić, to oczywiste, więc różnej maści oszuści mają dzisiaj do dyspozycji gigantycznie duże łowisko, z którego będą próbowali wyłowić najbardziej naiwnych i zdeterminowanych.

Jakub Strysik: Ludziom włącza się chciwość, która w normalnych warunkach jest na rynku kapitałowym uczuciem pozytywnym. Ale w tak specyficznych momentach jak obecnie wielu osobom chciwość może przysłonić zdrowy rozsądek, a to może doprowadzić do wielu nieszczęść. W normalnych warunkach, gdy zysk dają depozyty, obligacje lub akcje ludzie wolą zarabiać w przejrzysty sposób. Gdy warunki normalne nie są, udają się w świat iluzji wierząc, że Święty Graal jednak istnieje i wystarczy po niego sięgnąć. Nakręcają to zresztą media. Zauważcie, że w ostatnim czasie w popularnej prasie pojawia się bardzo wiele artykułów, których bohaterowie nagle zrobili jakieś gigantyczne fortuny. Tylko w tych artykułach nie pisze się, że oni zarobili te pieniądze przy ryzyku, które dla normalnego człowieka jest absolutnie nieakceptowalne.

W mediach niezbyt często pisze się natomiast o tych, którzy podejmując to ryzyko bardzo wiele przegrali.

Jędrzej Janiak: Właśnie. I gdy ludzie czytają o tych bohaterach, to myślą sobie, że oni nie są przecież gorsi, że też to potrafią, że szczęście na pewno będzie im sprzyjało.

Spróbujmy pokazać zestaw czynności, które człowiek powinien wykonać, gdy ktoś składa mu ofertę nadzwyczajnie korzystnej inwestycji.

Jakub Strysik: Ten zestaw czynności, czy raczej przestróg zależy oczywiście od tego, czego dotyczy oferta. Najpierw chyba musimy powiedzieć o typowych modelach operacyjnych osób, które mają nie do końca uczciwe zamiary. Może zacznijmy od nieruchomości, bo inwestowanie w nieruchomości jest w Polsce niezwykle popularne. Polacy kochają nieruchomości, bo jest to coś namacalnego, coś, co mogą zobaczyć, dotknąć, pokazać znajomym. To otworzyło nieuczciwym osobom ogromną przestrzeń do realizacji ich niecnych celów. Niestety, wykształcił się u nas model inwestowania w nieruchomości, który tak naprawdę jest inwestowaniem w udziały. Naiwnemu inwestorowi tłumaczy się na przykład, że na położonej w atrakcyjnym miejscu działce zostanie postawiony wielorodzinny dom z komercyjnymi lokalami na parterze. Generalnie ten model pokazuje, że w pewnym momencie zainwestowany kapitał zwróci się z nawiązką. Ale tak się nie dzieje. Jeśli budynek nawet powstanie, co nigdy nie jest pewne, to jest duże prawdopodobieństwo, że zarobią na nim wszyscy – zarząd spółki, która go buduje, firmy prawnicze, konsultingowe, budowlane – tylko nie inwestorzy, którzy wyłożyli swoje pieniądze.

Tylko skąd mam to wiedzieć? Propozycja wydaje się atrakcyjna, człowiek, który nam ją przedstawia wzbudza nasze zaufanie, działka rzeczywiście jest atrakcyjnie położona…

Jakub Strysik: Pierwszym sygnałem ostrzegawczym, gdy dostajemy propozycję zainwestowania w nieruchomości musi być sprawdzenie, co my rzeczywiście mamy kupić. Czy mamy kupić współwłasność nieruchomości i zostaniemy wpisani do księgi wieczystej, czy też może mamy kupić udziały w spółce, która jest właścicielem gruntu. Jeśli w grę wchodzi to drugie rozwiązanie, to musimy sobie zdawać sprawę, że tak naprawdę kupujemy obietnicę, a nie nieruchomość.

W reklamach często w ostatnich latach pojawiało się namawianie ludzi na inwestowanie w tzw. nieruchomości wakacyjne.

Jakub Strysik: To prawda, te reklamy są zawsze okraszane obietnicą „gwarantowanego zysku”. Mechanizm może tu być identyczny do opisanego wcześniej. Czyli stajemy się udziałowcami spółki, która ma na przykład pensjonat nad morzem, on istnieje, zostaje nam zaprezentowany, możemy go dotknąć, a to natychmiast powoduje, że nasze serce mięknie. Tylko że tak naprawdę mamy tylko udziały w spółce, która w jakiś magiczny sposób na koniec roku nie wykazuje żadnego zysku, czyli do naszej kieszeni nie trafia ani złotówka z zainwestowanych pieniędzy. Duże pieniądze trafiają natomiast do organizatorów całego przedsięwzięcia.

Pomówmy teraz o „cudowny ofertach” z rynku finansowego. Tutaj też na naiwnych czeka wiele niespodzianek.

Jędrzej Janiak: Zacznijmy od abecadła. Podstawowa zasada, którą należy się kierować mówi, że nie należy inwestować w coś, czego zasad nie rozumiemy…

Jakub Strysik: Jeśli nie wiesz, z czego ma się wziąć zysk, na czym ten proponowany ci instrument ma zarabiać, to zostaw to w spokoju, nie wydawaj na to swoich pieniędzy.

Jędrzej Janiak: Po drugie, porównaj proponowaną ci inwestycję z czymś co znasz, albo co można łatwo na rynku zweryfikować. Niech za punkt wyjścia posłuży oprocentowanie depozytów bankowych i rentowności obligacji. Jeśli te pierwsze dają dzisiaj 5-7% rocznie, a te drugie 8%, to zastanów się, czy opłaca się wchodzić w nieznaną ci inwestycję, której oprocentowanie jest podobne. Bo będziesz ryzykował, podczas gdy zakładając w banku depozyt lub kupując obligacje skarbowe ponosisz minimalne ryzyko. A z kolei jeśli obiecywany zysk jest znacząco wyższy, to zastanów się co się za tym kryje, czy to jest w ogóle realne.

Jakub Strysik: Warto się zatrzymać przy obligacjach, o których wspominał Jędrzej. To się może wydawać abecadłem, ale wiedza Polaków o tym produkcie jest niestety znikoma. Otóż istnieją dwa rodzaje obligacji: skarbowe, emitowane przez państwa, oraz korporacyjne, których emitentem są firmy. Te pierwsze cieszą się opinią jednego z najbezpieczniejszych instrumentów rynku kapitałowego, bo państwa jednak rzadko bankrutują. Z kolei obligacje korporacyjne są z oczywistych powodów dużo bardziej ryzykowne.

Jędrzej Janiak: Natomiast one dają z reguły szansę na większy zysk. Teraz można się spodziewać wysypu takich ofert, bo w czasach spowolnienia gospodarczego i drogich kredytów wiele przedsiębiorstw będzie prawdopodobnie poszukiwało finansowania na rynku. Trzeba jednak podchodzić do takich propozycji ostrożnie, wybierać solidne, stabilne firmy, które dają nadzieję na wykup obligacji.

Jakub Strysik: Trzeba też zwrócić uwagę na jeszcze inny aspekt tej sprawy – sprawdzić przez kogo obligacje korporacyjne są sprzedawane. Wiemy, że po rynku krąży sporo „opowiadaczy” pośredniczących w sprzedaży tego produktu, którzy nie mają do tego odpowiednich licencji. A w polskim systemie prawnym na świadczenie usługi pośrednictwa sprzedaży obligacji trzeba mieć wydawaną przez Komisję Nadzoru Finansowego licencję na świadczenie czynności maklerskiej. Jeśli ktoś do ciebie przychodzi z propozycją inwestycyjną opartą na instrumentach rynku kapitałowego – akcjach, obligacjach, funduszach inwestycyjnych itd. – i próbuje przekonać cię do zakupu, to poproś o pokazanie licencji. Nie chodzi o to, czy on jest maklerem lub doradcą finansowym. Chodzi o to, czy on reprezentuje bank, dom maklerski, towarzystwo funduszy inwestycyjnych lub niezależnego dystrybutora, który jest wpisany na listę podmiotów mogących doradzać i czy jest upoważniony przez ten podmiot. Warto to sprawdzić, bo nawet niektóre banki nie mają takich licencji. Nie tak znowu dawno temu z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w wypadku Idea Banku.

Łatwo to sprawdzić, wystarczy wejść na stronę Komisji Nadzoru Finansowego.

Jakub Strysik: Drugi prosty sposób sprawdzenia oferenta to prośba, aby wszystko to co powiedział dał ci na piśmie. Nie bazuj tylko na słownych opowieściach. Jeśli propozycja jest uczciwa, to oferent nie będzie miał powodów, aby nie dać jej w formie pisemnej. A jeśli nie da, to znaczy, że coś tam „zgrzyta”. Niestety, to co powiedziałem dotyczy wyłącznie produktów regulowanych. Znacznie gorzej jest w wypadku tych produktów, które są poza sferą zainteresowań Komisji Nadzoru Finansowego, czyli na przykład rynku nieruchomości. W tym wypadku „opowiadacze” z reguły nie mają oporów, aby składać swoje obietnice na papierze.

To jak ich sprawdzić?

Jakub Strysik: Pierwszym krokiem jest Internet. Warto wykazać się cierpliwością i poświęcić na to nawet kilka godzin. Internet da nam odpowiedź na temat dotychczasowych dokonań oferenta. Przy czym warto pamiętać, że wiele z tych „biznesów” opiera się na tym, że oni mają już jedną skończoną i dopieszczoną inwestycję, na przykład jakąś kamienicę, i chętnie się nią chwalą, ale kolejnych wcale nie zamierzają realizować. Więc warto też sprawdzić sprawozdania finansowe spółki, którą reprezentują, zwrócić uwagę jak długo funkcjonuje ona na rynku. Dobrym sposobem jest też skorzystanie z pomocy doświadczonego prawnika, który z łatwością dotrze do dokumentów i zinterpretuje te dokumenty lepiej niż laik.

Do kogo należy się zgłosić, gdy jednak zostaniemy oszukani?

Jakub Strysik: Policja, prokuratura, a w wypadku instrumentów rynku kapitałowego również Komisja Nadzoru Finansowego. Niestety, skuteczność ścigania takich przestępstw jest w Polsce niewielka. Organy ścigania zbyt często uważają, że poszkodowany powinien dochodzić sprawiedliwości na drodze cywilnej. Problemem jest też to, że w Polsce nie ma centralnej, wyspecjalizowanej jednostki do ścigania przestępstw finansowych, a jestem przekonany, że ona jest niezbędna. Na szczęście sytuacja się zmienia, widać to już było po aferze Getbacku. Jestem pewien, że w niedalekiej przyszłości zmiany będą jeszcze głębsze.

Jędrzej Janiak: Ale to w przyszłości. Na razie przy inwestowaniu swoich oszczędności warto wykazać się daleko idącą ostrożnością.